Altijd een heikel punt in het uitzoeken van je uitrusting is het kiezen van de slaapzak. Wat voor een tocht ga je maken? Ga je “gewoon” op vakantie in de Alpen en gaat de slaapzak de auto in? Of ga je een huttentocht maken? Waar overnacht je? Binnen, buiten, op 1000 meter hoogte, of op 4000 meter?
Allemaal vragen die belangrijk zijn bij het uitzoeken van een slaapzak. Luchtvochtigheid, temperatuur, wind, onderdak, persoonlijke voorkeur en je budget.
Er zijn diverse soorten slaapzakken: mummie-slaapzakken, liners, bivakzakken. En die vaak weer gemaakt in diverse soorten materialen, afmetingen en gewichten.
Luchtvochtigheid, temperatuur & wind: de invloed op de slaapzak-keuze
De belangrijkste overweging voor het kiezen van een slaapzak is de temperatuur waarin je deze gaat gebruiken. Je wilt het immers niet koud krijgen ‘s nachts – maar ook niet te warm. Laten we dit eens wat nader beschouwen.
Op een slaapzak staan doorgaans 3 temperaturen: comfort, limiet en extreem. Dit zijn geen toevallige getallen. Deze zijn gebaseerd op een thermische paspop met een enkele laag ondergoed. De “comforttemperatuur” is de temperatuur waarbij een vrouw van 60kg comfortabel kan slapen.
De limiet-temperatuur is de temperatuur waarbij een man van 73kg in foetushouding goed kan slapen.
De “extreme temperatuur” is letterlijk een overlevingstemperatuur. Het is de temperatuur waarbij de vrouw uit het “comfort-voorbeeld” het 6 uur lang kan volhouden zonder in een levensbedreigende situatie te komen (onderkoeling & bevriezing). Maar lekker slapen zal er niet bij zijn.
Soms is er een vierde temperatuur genoemd: de “upper limit“. Dit is de temperatuur waarbij de standaard man kan slapen, met rits open, armen uit de zak en zonder de muts van de mummy-zak over je hoofd.
Deze norm is vastgelegd in de EN13537, een Europese normering voor slaapzakken. Het uitgangspunt is zoals gezegd de “standaard personen”, het gebruik van een slaapmat en verblijf in een tent.
Gebruik deze temperaturen in je keuze voor een slaapzak: als man kijk je dus naar de limiettmperatuur en als vrouw naar de comfortemperatuur. Met kleine aanpassingen aan je eigen situatie: als je lichter of zwaarder bent dan de referentie of als je meer of minder kleding wilt dragen maak je hiervoor correcties. Kijk niet naar de extreme temperatuur. Die situatie moet je voorkomen.
De luchtvochtigheid speelt ook een rol: bij een hoge luchtvochtigheid wordt de slaapzak klam. Vochtige spullen voelen warmte sneller af dan droge stoffen – en je krijgt het dus eerder koud. Een sterke wind heeft hetzelfde effect (of een gestapeld effect).
Slaapzakken: de vulling
Er zijn twee soorten vulling: dons en synthetisch.
Donzen dekbedden zijn lichter en gaan doorgaans langer mee. Ook isoleren ze beter: ze houden je beter warm. Maar…Dat is alleen het geval bij droge slaapzakken. Dons absorbeert meer vocht. Als je donzen slaapzak nat is zal deze minder goed isoleren en zelfs warmte afvoeren. Het droog houden van een donzen slaapzak is dus uiterst belangrijk. Dit betekent niet alleen het buitenhouden van regen, maar ook het absorberen van vocht in de nacht. Dit vocht ontstaat door zweten (in de slaapzak, als het te warm is), door koken (al doe je dat idealiter buiten de tent) en condensatie van de adem tegen een ongeïsoleerde binnentent. Vervoeren van een donzen slaapzak doe je in een (waterdichte!) compressiezak.
Een synthetische slaapzak is bij dezelfde comforttemperatuur zwaarder en minder compact. Maar ook goedkoper.
Slaapzakken: de vorm & types
Hier kan ik kort over zijn: er is geen echt goede reden om te kiezen voor een zogenoemd “dekenmodel”. Een dekenmodel is altijd groter (als in: meer volume), zwaarder en minder warm dan een mummie-model. Een voordeel kan ik niet bedenken, of het moet zijn dat sommige mensen het wellicht iets comfortabel vinden liggen omdat je meer ruimte om je heen hebt.
In een slaapzak gebruik je doorgaans een liner of “reisslaapzak”. Ik hou het op “liner”. Deze maakt het liggen in de slaapzak vaak net iets comfortabeler, maar houdt vooral je slaapzak schoon. Sommige slaapzakken zijn zelfs gemaakt om uitsluitend mét liner te gebruiken. Zo is mijn legerslaapzak voorzien van klittenband (en de andere met knoopjes) aan de binnenkant om de liner in te doen. Zonder liner lig je op het klittenband, wat buitengewoon onprettig is.
Een liner is ook zeer geschikt voor huttentochten. De meeste hutten zijn van binnen gewoon lekker warm, maar een liner of lakenzak is vaak verplicht. Dit voorkomt een hoop onnodig waswerk van de dikke dekens in de hut.
Als laatste hebben we nog de bivakzakken. Bivakzakken zijn geen “los” product. Ze zijn bedoeld om óver een slaapzak heen te doen. Ze zijn wind & waterdicht en stellen je in staat om werkelijk “buiten” te slapen. Er is geen tent meer nodig. Vaak span je nog wel een tarp over het stuk waar je hoofd zit – tenslotte blijft je neus wel in de buitenlucht. Bivakzakken zijn onder extreme omstandigheden ook geschikt om je rugzak in te wikkelen en een wateroversteek te maken.
Slaapmat of luchtbed?
Je kunt kiezen uit een slaapmat of een luchtbed om op te slapen. Maar is dit wel een eerlijke keuze? Niet echt: een luchtbed valt vaak af om een aantal redenen. Ten eerste moet je een luchtbed oppompen of opblazen. Maar luchtbedden isoleren doorgaans ook slechter en zijn minder compact. Al zijn er tegenwoordig wel doorbraken: enkele van de beste keuzes zijn luchtbedden met meegeleverde pompzakken. Deze zijn helaas ook vrij duur…
We kiezen dus voor een slaapmat. Een slaapmat heeft een logische afweging: meer comfort betekent meer gewicht en ruimtebeslag. Sommige zijn self-inflatable, maar anderen weer niet: dat zijn gewoon slaapmatten van schuim. Niet de eiermatjes van vroeger – de wereld is echt vooruit gegaan wat dat betreft. Het voordeel is dat je deze niet hoeft op te blazen en dat ze maar een paar tientjes kosten. Ook zijn ze licht.
Kort samengevat: de luchtbedden die in aanmerking komen zijn relatief duur. De self-inflatables zijn iets goedkoper, maar nog steeds duurder dan de slaapmatten van schuim. De best-isolerende slaapmatten zijn volumineus en aan de prijs. Maar het is een belangrijk onderdeel van je uitrusting – bíjna net zo belangrijk als je schoenen.
Uiteraard hangt een en ander ook af van waar je slaapt. In een tent, op grote hoogte, op een gletsjer of juist in de bossen onder de bomen. Zet dit voor jezelf goed op een rijtje en maak een keuze die past bij je budget en eisen (& wensen).